November 2008, nr 304
Op een Duitse middelbare school rijst de vraag of een dictatuur, zoals destijds onder Hitler, ook nu nog mogelijk zou zijn. Nou, dat vinden de leerlingen echt een non-issue, en dat de nazi's fout waren weten ze zo langzamerhand ook wel. Tja. Leraar Rainer (Jürgen Vogel), een hippe gast met een krakersverleden, vraagt even tien minuten pauze en nodigt ze dan uit voor een oefening in discipline die ze nog lang zal heugen.
die welle is de in vlotte, eigentijdse stijl gedraaide Duitse versie van 'The wave'. Deze Amerikaanse televisiefilm uit 1981 toonde een reconstructie van wat er in 1976 tijdens een groepsexperiment op een highschool in Palo Alto, Californië zou zijn voorgevallen. Met een rollenspel wilde de leraar demonstreren hoe mensen in de ban van het fascisme konden raken, en het bleek tot zijn schrik sneller aan te slaan dan hij had verwacht.
Witte overhemden
Regisseur Dennis Gansel heeft die welle, met veel vaart en ruige rockmuziek, duidelijk toegesneden op een jong publiek. Hij introduceert de scholieren ook liever in de plaatselijke disco dan in het klaslokaal. Maar zouden ze het daar, half beneveld door bier en meiden, onder elkaar echt hebben over het huidige gebrek aan idealen?
Omdat vrij snel duidelijk is waar die welle met dit lesje dictatuur naar toe wil (inclusief dat ene meisje dat alles door heeft en verzet gaat plegen), krijg je het gevoel dat veel gebeurtenissen in de eerste plaats het gelijk van de maker moeten onderstrepen. Dat iedereen zich anders begint te gedragen nadat is besloten om een wit overhemd te dragen is redelijk geloofwaardig, maar dat ze de volgende dag door andere leerlingen al voor 'fascisten' worden uitgemaakt gaat wel erg rap. Vooral met de zwaar aangezette ontknoping slaat Gansel door, net als destijds untergang-regisseur Olivier Hirschbiegel met das experiment, gebaseerd op een ander Californisch rollenspel.
Als verklaring voor het ontstaan van een dictatuur (of voor de verdwazing van linkse terroristen) is het te kort door de bocht, al is het bij vlagen wel griezelig beklemmend en pakkend in scène gezet. Wat die welle wel goed laat zien is het gemak waarmee mensen zich koesteren in de veiligheid van een groep en dat een dwarsligger al snel het pispaaltje is. IJzersterk is de rol van de jonge Frederick Lau als de labiele en eenzame jongen die eindelijk kans ziet iets te betekenen, met dramatische gevolgen.
Leo Bankersen
die welle
Duitsland, 2008
Productie: Nina Maag, Martin Moszkowicz
Regie: Dennis Gansel
Scenario: Dennis Gansel, Peter Thorwarth
Camera: Torsten Breuer
Montage: Ueli Christen
Art direction: Petra Ringleb
Muziek: Heiko Maile
Met: Jürgen Vogel, Frederick Lau, Max Riemelt, Jennifer Ulrich
Kleur, 101 minuten
Distributie: Paradiso Films
Te zien: vanaf 27 november
Geheel tegen de verwachting in begint deze niets verhullende kroniek van de acties van de Rote Armee Fraktion in de jaren zeventig met een burgertruttig tafereeltje rond Ulrike Meinhof op een Duits naaktstrand. Om dan snel over te schakelen naar een overrompelend gefilmde reconstructie van de gewelddadige rellen rond het bezoek van de sjah van Perzië aan Berlijn in 1967. Het is een contrast dat onmiddellijk het gevoel van urgentie oproept dat veel politiek geëngageerde jonge mensen in die tijd moet hebben bewogen.
Tien jaar later - Uli Edel zet er zo'n vaart achter dat het maar een paar maanden lijken - is het revolutionaire vuur ontaard in een zinloze reeks overvallen en aanslagen. Na een mislukte vliegtuigkaping, bedoeld om gevangen genomen RAF-leden vrij te krijgen, kiezen Baader, Ensslin en Raspe in hun Stammheim-cellen zelf voor de meest radicale uitweg. Ten slotte mag Bob Dylan nog even afronden met 'Blowin' in the wind'. Dat laatste is dan weer van zo'n modieuze potsierlijkheid dat je je afvraagt of de makers er eigenlijk wel iets van begrepen hebben.
Tussen deze twee uitersten beweegt zich der baader meinhof komplex.
Ongeleid projectiel
Edel (christiane f., the little vampire) en producent-scenarioschrijver Bernd Eichinger hebben een film gemaakt die aan de ene kant een onthullend en hard-realistisch inkijkje geeft in de terroristenkeuken. Aan de andere kant draven ze in hun drift om telkens maar weer te laten zien met hoeveel nietsontziend geweld de roekeloze RAF-leden te werk gingen voorbij aan kwesties van drijfveer en motivatie.
Zo komt Andreas Baader (zeer sterke rol van Moritz Bleibtreu) op zeker moment als een ongeleid projectiel de film binnenstormen en veel meer nuance zal zijn personage ook niet krijgen. Wie is hij? Hoe komt hij daar? Over dat soort subtiliteiten moeten we blijkbaar niet te veel zeuren. Want daar scheurt hij al weer over de Autobahn, als een cowboy om zich heen schietend.
Het feit dat der baader meinhof komplex soms een pure actiefilm lijkt verdedigt Uli Edel met de opmerking dat het aantal in zijn film afgevuurde kogels exact overeenstemt met de politierapporten. Alsof dat het punt was.
Natuurlijk zou het flauw zijn te stellen dat Edel een mislukte film heeft gemaakt, daarvoor is de impact toch te groot. Hij is ook niet gevallen voor de verleiding om van de radicale idealisten geromantiseerde helden te maken. Tamelijk ontluisterend is zelfs de arrogantie van Baader die op trainingskamp in Jordanië alle beleefdheidsvormen aan zijn laars lapt en brallend verdedigt dat de RAF-vrouwen daar topless moeten kunnen zonnen.
Het meest genuanceerd is het portret dat geschetst wordt van de intelligente journaliste Ulrike Meinhof, die er mogelijk te laat achter kwam dat haar verlangen om 'iets te doen' haar naar een punt bracht vanwaar geen terugkeer mogelijk was. Bruno Ganz speelt een curieuze bijrol als de filosoferende Duitse politiechef. Terwijl hij leiding geeft aan een genadeloze klopjacht probeert hij zich ook als een van de weinigen te verdiepen in de motieven van zijn tegenstander.
Leo Bankersen
der baader meinhof komplex
Duitsland/Frankrijk, 2008
Productie: Bernd Eichinger, Manuel Malle, Tomas Gabriss
Regie: Uli Edel
Scenario: Bernd Eichinger
Camera: Rainer Klausmann
Montage: Alexander Berner
Art direction: Bernd Lepel
Muziek: Peter Hinderthür, Florian Tessloff
Met: Martina Gedeck, Moritz Bleibtreu, Johanna Wokalek, Bruno Ganz
Kleur, 150 minuten
Distributie: A-film
Te zien: vanaf 20 november
